Gwary pałuckie zalicza się do gwar północnowielkopolskich, lecz mają też cechy gwar mazowieckich.

Z gwarami wielkopolskimi łączy je:

• fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca, czyli udźwięcznienie wygłosowej (końcowej) spółgłoski pierwszego wyrazu pod wpływem drugiego wyrazu, np. tag mni wincy = tak mniej więcej;
• brak mazurzenia, czyli rozróżniane są spółgłoski: s, z, c, dz oraz sz, ż, cz, dż, np. czoło, nie coło (wyjątkiem są okolice Wielenia, gdzie jest gwara tzw. Mazurów wieleńskich);
• upraszczanie grup spółgłoskowych, np. przetem, goś = przedtem, gość;
• uproszczona forma czasu przeszłego czasowników zawierających w bezokoliczniku cząstkę -ną-, np. zamkło (się) = zamknęło (się);
• końcówka -m w formach 1. os. lmn. czasu przeszłego i teraźniejszego, np. bylim, niesiem = byliśmy, niesiemy;
• wyrażanie czasu przeszłego przez formy złożone, np. ja żem robił = robiłem;
• zanik nosowości przed spółgłoskami szczelinowymi, np. geś = gęś;
• dyftongiczna (dwuelementowa) wymowa samogłosek, np. myjszyj = myszy.

Cechy mazowieckie, które łączą gwary pałuckie z innymi gwarami północnopolskimi:

• końcówka -amy w narzędniku lmn. rzeczowników, np. nogamy = nogami;
• zmieszanie i z y, np. wiprowiali = wyprawiali;
• wypieranie końcówki bezokolicznika -eć przez końcówkę -ić, np. siedzić, lecić = siedzieć, lecieć;
• przejście nagłosowego (znajdującego się na początku wyrazu) ra- w re-, ja- w je-, np. redło, jerzmo = radło, jarzmo.

Do innych cech gwar pałuckich należą:

• wymowa typu ryno, siyno = rano, siano;
• samogłoski a, e, o są wymawiane jako: o, i, ó, np. downiej, dopiro, wstawióne = dawniej, dopiero, wstawione;
• labializacja początkowego o-, czyli poprzedzanie samogłoski o niezgłoskotwórczym u, zapisywanym jako ł, np. łocukrowane = ocukrowane;
• wymowa grupy -kt- jako -cht-, np. nichtórzy = niektórzy;
• zanik ł między samogłoskami, np. nie suwaa = nie suwała;
• końcówka -ów w dopełniaczu lmn. rzeczowników wszystkich rodzajów, np. lodówków = lodówek;
• przejście końcowego -ej w -ij/-yj w przysłówkach, np. mnij = mniej.

Słownictwo gwarowe, np. czuć ‘słyszeć’, gorzyć się ‘gniewać się’, łosina/łysina ‘czoło’, pyry/bulwy ‘ziemniaki’, zaś ‘później’, zrucić ‘zdjąć’, pytać się mamie ‘pytać mamę’.  W gwarach pałuckich spójnik jak używany jest w znaczeniu gdy, jeśli.

Magdalena Ziółkowska